W 2012 roku miasto Lublin będzie gospodarzem IV Kongresu Urbanistyki Polskiej. Przedmiotem Kongresu, kontynuującego tematykę poprzednich spotkań, będzie miasto, jego stan, stan jego przestrzeni. Na stan jakości życia wpływa jakość przestrzeni publicznych, jakość tych przestrzeni ma istotny wpływ na wizerunek, tożsamość miasta.
Lublin posiada unikatowy układ głównych przestrzeni publicznych, które stanowią oś krystalizacyjną struktury przestrzennej miasta. Ciąg ulic Grodzka – Rynek – Bramowa – Krakowskie Przedmieście – Aleje Racławickie wraz z nanizanymi na osie tych ulic placami ukształtował się w wyniku procesów miastotwórczych na przestrzeni od X do XX wieku. Układ tych przestrzeni wraz z otaczającą je zabudową jest układem przestrzennym, który zachował wszystkie zasadnicze elementy struktury urbanistycznej będące wynikiem wielowiekowego rozwoju. Stanowi zespół o wybitnym w skali kraju charakterze ze względu na zachowanie autentycznej zabudowy, form przestrzennych, powiązań widokowych i funkcjonalnych. Od początku lat 90-tych XX wieku trwają prace rewitalizacyjne przestrzeni publicznych, które powinny stanowić wizytówkę miasta, odznaczać się wysoką jakością zagospodarowania i urządzenia.

Układ głównych przestrzeni publicznych miasta Lublin (kolorem żółtym oznaczono ciągi piesze. Liczby określają place licząc od strony zachodniej). Opracowanie Wydział Planowania UM Lublin.

Pierwsze dyskusje o konieczności planowania przestrzennego obszaru miasta Lublina przypadają na początki XX wieku, jednakże pierwszy plan zabudowy miasta sporządzono dopiero w 1932 r. Kolejne plany zagospodarowania przestrzennego stanowiły kontynuację, modyfikację, przekształcenia założeń rozwoju przestrzennego miasta, jego struktury przestrzennej wykształconej od czasów wczesnego średniowiecza.

.Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Rada Miejska w Lublinie uchwaliła w 2000 roku. Jednym z głównych elementów struktury przestrzennej określanej w Studium jest obszar rozwoju funkcji centrotwórczych z ośrodkami usług ponadpodstawowych. Obszar ten wyznaczała oś wschód-zachód od obszaru Starego Miasta do Rogatki Warszawskiej – tworząc układ głównych przestrzeni publicznych, będących jednym z najważniejszych elementów kompozycyjnych Lublina.

Początkiem układu głównych prze­strzeni publicznych miasta Lublin jest położony u stóp Wzgórza Zamkowego Plac Zamkowy (11). Plac znajduje się w sąsiedztwie węzła komunikacyjnego, głównych tras komunikacyj­nych miasta. Prezentowany układ przestrzeni tworzy ciąg pieszy o długości około 2,5 km, przy którym ulokowane są najważniejsze obiekty o znaczeniu społecznym, usługowym, kulturalnym, obiekty – symbole, główne obiekty usług ogólnomiejskich i ponadlokalnych. Poszczególne przestrzenie wyróżniają się własną specyfiką, ich program funkcjonalny skierowany jest do różnych użytkowników.

Plac Zamkowy – różne formy użytkowania

Plac Zamkowy (11) o charakterystycznym eliptycznym kształcie został ukształtowany w latach 50-tych XX wieku jako założenie socrealistyczne. Pomimo monumentalnej kompozycji, właściwej architekturze tamtych lat, zespół budynków utrzymuje skalę historycznej zabudowy, wpisuje się w przestrzeń staromiejską. Plac ten przekształcany jest w wielką arenę dla różnego typu wydarzeń kulturalnych, komercyjnych. Na co dzień Plac pełni rolę parkingu samochodów osobowych, autokarów wycieczkowych. Sąsiedztwo Głównego Dworca PKS, węzła przesiadkowego komunikacji miejskiej i podmiejskiej nadaje tej przestrzeni funkcję „bramy miejskiej” dla mieszkańców oraz przybyszów.
Na Placu funkcjonuje „pchli targ” z różnymi starociami; bukiniści, malarze, rzemieślnicy nadają miejscu klimat plenerowej galerii.

Z placu Zamkowego schodami wchodzi się na ciąg przestrzeni publicznych – główną oś kompozycyjną Lublina. Poprzez Bramę Grodzką do Rynku prowadzi ulica Grodzka z przylegającym placem Po Farze (10), na którym eksponowane są fundamenty kościoła farnego pw. Św. Michała Archanioła. Na Placu organizowane są kulturalne imprezy plenerowe, koncerty kameralne, ustawiana jest szopka bożonarodzeniowa itp.

Plac Po Farze z widokiem na Zamek                   Trybunał Koronny – Rynek Starego Miasta

Rynek (8) wytyczony na planie zbliżonym do kwadratu powstał w wyniku prac regulacyjnych na podstawie aktu lokacyjnego. 15 sierpnia 1317 r. Władysław Łokietek nadał Lublinowi prawo magdeburskie, z którego zasadami rozplanowano Rynek ze stojącym pośrodku Ratuszem, który po umieszczeniu w nim funkcji sądowniczych nazwany został Trybunałem Koronnym.
Ulicą Bramową dochodzi się do Bramy Krakowskiej. Ciąg ulic Grodzka – Rynek – Bramowa stanowi oś Starego Miasta. Od początku lat 90-tych trwają prace rewitalizacyjne Starego Miasta. W ramach prac przeprowadzono szereg remontów podziemnych sieci komunalnych, wymieniono nawierzchnię ulic i placów, wnętrz urbanistycznych z zastosowaniem materiałów, faktury bruku, detalu ulicznego zgodnie z tradycją historyczną, wyposażono w stylowe oświetlenie, elementy małej architektury. Wprowadzono organizację ograniczonego ruchu kołowego obsługującego jedynie konieczne dojazdy). Główny ciąg ulic Grodzka – Rynek – Bramowa dostępny jest jedynie dla ruchu pieszego.

Ulicą Bramową dochodzi się do Bramy Krakowskiej. Ciąg ulic Grodzka – Rynek – Bramowa stanowi oś Starego Miasta. Od początku lat 90-tych trwają prace rewitalizacyjne Starego Miasta. W ramach prac przeprowadzono szereg remontów podziemnych sieci komunalnych, wymieniono nawierzchnię ulic i placów, wnętrz urbanistycznych z zastosowaniem materiałów, faktury bruku, detalu ulicznego zgodnie z tradycją historyczną, wyposażono w stylowe oświetlenie, elementy małej architektury. Wprowadzono organizację ograniczonego ruchu kołowego obsługującego jedynie konieczne dojazdy). Główny ciąg ulic Grodzka – Rynek – Bramowa dostępny jest jedynie dla ruchu pieszego.

Zabudowa otaczająca główne przestrzenie publiczne w stosunkowo nieznacznym stopniu została zniszczona, jednak wiele obiektów wymaga podjęcia jak najszybciej prac remontowo-budowlanych – w czasie II wojny światowej zostały zniszczone tylko niewielkie dwa kwartały zabudowy – jeden w obrębie Starego Miasta, drugi przy Krakowskim Przedmieściu.

Plac Władysława Łokietka. Widok na Bramę Krakowską, Krakowskie Przedmieście. Widok z Placu Litewskiego

Plac króla Władysława Łokietka (7) jest placem reprezentacyjnym przed Ratuszem Miejskim. Przez ulicę Królewską łączy się z Placem Katedralnym (9). Z Placu Łokietka wychodzi ulica Krakowskie Przedmieście.
Na odcinku Plac Łokietka – Plac Litewski (2) Krakowskie Przedmieście (5) jest ciągiem pieszym. Od 1997 r. po przebudowie ulicę zamknięto dla ruchu kołowego, tworząc deptak. Krakowskie Przedmieście jest główną ulicą Lublina, której powstanie datuje się na początek XVII wieku. Wzdłuż ulicy o dominującej funkcji gastronomiczno-handlowej znajdują się liczne ogródki kawiarniane, koncertują uliczni grajkowie, ulica-deptak jest miejscem spotkań mieszkańców i przybyszów. Swój obecny kształt uzyskała w wyniku prac rewaloryzacyjnych zakończonych w 1997 r. Coraz liczniej podejmowane są przez prywatnych inwestorów remonty zabytkowych kamienic.
Deptak dochodzi do Placu Litewskiego (2) – głównego placu miejskiego, na którym odbywają się najważniejsze uroczystości państwowe, wydarzenia znaczące dla miasta. Plac ten od lat był miejscem wielu ważnych w skali kraju wydarzeń historycznych (np. hołd pruski w 1569 r.). Obecny jego kształt pochodzi z początku XIX wieku. Na Placu znajduje się m. in. ustawiony w 1826 roku obelisk upamiętniający zawarcie unii polsko-litewskiej. Plac jest areną corocznych nocy sylwestrowych organizowanych przez Urząd Miasta.

Zagospodarowanie i modernizacja Placu Litewskiego będzie kolejnym etapem rewitalizacji obszaru śródmieścia. Prace te będą prowadzone w oparciu o konkurs, który ogłoszony zostanie w 2010 r. Warunki konkursowe określają reprezentacyjną funkcję Placu jako głównej przestrzeni kulturowej, równoważonej funkcjami rekreacyjnymi, komercyjnymi.
Od Placu Litewskiego do skrzyżowania z ul. Lipową Krakowskie Przedmieście jest ulicą o charakterze handlowo-administracyjnym (z dominacją obiektów o funkcjach sądowniczych). Ulica przechodzi w Aleje Racławickie. Ten odcinek układu przestrzeni posiada charakter kulturowo-techniczny.

Ciąg przestrzeni publicznych kończy projektowany Plac Teatralny (1) oraz Ogród Saski – park miejski znajdujący się po drugiej stronie Alei Racławickich. Zamknięcie osi Krakowskie Przedmieście-Aleje Racławickie stanowiło wyzwanie dla wielu urbanistów. Jednym z pomysłów był projekt Łuku Triumfalnego planowanego na wysokości obecnego „Teatru w budowie” czyli Placu Teatralnego. W roku 2009 został rozstrzygnięty konkurs na realizację Centrum Spotkania Kultur jako zakończenie trwającej od 1974 r. budowy Teatru i Filharmonii. Wybrany projekt nawiązuje swoimi założeniami do ciągu przestrzeni publicznych Lublina, stanowiących główną oś struktury przestrzennej miasta z przylegającymi do niej placami. Projektowany Plac Unii Europejskiej – Plac Teatralny ma mieć prostą formę, na placu będzie miejsce do spotkań, rekreacji, jazdy na rolkach i różnego typu akcji artystycznych, możliwa jest również aranżacja siedzisk. Plac funkcjonalnie i przestrzennie zostanie powiązany z zabudową po drugiej stronie Alei Racławickich na obrzeżach Ogrodu Saskiego. Na Placu przewidziany jest również ślad ulicy Radziszewskiego, prowadzącej do miasteczka akademickiego z jego centralnym placem Marii Curie Skłodowskiej – przestrzeni publicznej o charakterze grupowym. Konkurs na projekt budynku oraz placu przed Centrum – Placu Teatralnego został rozstrzygnięty, podpisana została umowa na wykonanie; zgodnie z planami do roku 2012 zakończone zostaną prace nad zamknięciem najważniejszego w skali miasta ciągu przestrzeni publicznych.

Wizualizacja nagrodzonego projektu Centrum Spotkania Kultur – I nagrodę zdobyło Biuro Autorskie: Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o. w Lublinie

opracowała Elżbieta Kraszewska
Wydział Planowania
Urzędu Miasta Lublin