W dniu 24 lipca 2023 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw. Decyzja ta zakończyła bieżący etap prac nad tak zwaną reformą systemu planowania przestrzennego w Polsce. Zasadnicza część przepisów wprowadzanych w wyniku powyższych zmian wejdzie w życie w terminie trzydziestu dni od dnia publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Funkcjonujący od dwudziestu lat system planowania przestrzennego, który został wprowadzony ustawą z dnia 27 marca 2003 roku, opierał się na realizacji polityki przestrzennej w oparciu o studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, będące aktem kierownictwa wewnętrznego gminy, oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Uzupełnieniem tego systemu miały być natomiast przyjmujące indywidualny charakter decyzje o warunkach zabudowy i decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego wydawane w sytuacji braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dużą wadą dotychczasowego systemu była z jednej strony powszechność wydawania decyzji oraz brak konieczności powiązania ich ustaleń z polityką gminy wyrażaną w studium.
Nowy system aktów planowania przestrzennego
W wyniku wprowadzonych zmian system planowania przestrzennego na poziomie lokalnym będzie opierać się na dwóch podstawowych aktach planowania przestrzennego. Podstawę stanowić będzie plan ogólny, który stanowiony będzie dla obszaru całej gminy w randze aktu prawa miejscowego. Normatywny charakter planu ogólnego wymaga wprowadzenia jego precyzyjnej formuły, przez co w oczywisty sposób będzie on różnić się od znanego dotychczas studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które w znaczący sposób różniły się między sobą w poszczególnych gminach. W planie ogólnym określone zostaną strefy planistyczne i gminne standardy urbanistyczne, a ponadto możliwe będzie określenie obszarów uzupełnienia zabudowy oraz obszarów zabudowy śródmiejskiej. Plan ogólny będzie również sporządzany w formie cyfrowej.
Podstawę prowadzonej polityki przestrzennej gminy ma w założeniu stanowić model struktury funkcjonalno-przestrzennej, stanowiący część strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego sporządzanych na podstawie ustawy o samorządzie gminy. Przepisy ustawy z dnia 7 lipca 2023 roku w znaczący sposób doprecyzowały zakres modelu, który ma stanowić docelowy układ elementów składowych przestrzeni oraz ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie. Jego precyzyjnie określony charakter nada nowy wymiar strategiom rozwoju w ich dotychczas znanym kształcie.
Ustalenia planu ogólnego będą wiążące dla stanowienia miejscowym planów zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji o warunkach zabudowy. Ich rolą będzie jednocześnie wyznaczenie obszarów, w których wydawanie takich decyzji będzie dopuszczalne. Niewątpliwą trudnością dla procesu przygotowania planów ogólnych gmin będzie jednak konieczność uwzględnienia funkcjonujących już w obiegu prawnym decyzji o warunkach zabudowy. Ich utrzymanie w porządku prawnym na zasadzie bezterminowości będzie tworzyć konieczność ich dalszego uwzględnienia w aktach planowania przestrzennego. Nowe decyzje o warunkach zabudowy wydane na podstawie znowelizowanej ustawy będą natomiast ważne przez okres 5 lat.
Nowe podejście do partycypacji społecznej i transparentności procesów planistycznych
Do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprowadzony został zupełnie nowy rozdział poświęcony procesom partycypacji społecznej. Zasady te w znaczący sposób zmienią podejście do procesów partycypacyjnych w planowaniu przestrzennym tworząc spójną ramę dla wszystkich aktów planowania przestrzennego. W procesie partycypacji ważną rolę będzie docelowo pełnić tak zwany rejestr urbanistyczny, który będzie docelowo stanowić źródło informacji o przestrzeni i prowadzonych w tym zakresie procedurach administracyjnych.
Nowa forma planu miejscowego
Ustawa wprowadza nową, szczególną formę planu miejscowego, którym jest zintegrowany plan inwestycyjny. Zintegrowany plan inwestycyjny obejmuje obszar inwestycji głównej oraz inwestycji uzupełniającej. Pomimo, że jego zakres merytoryczny nie różni się od zwykłego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, plan ten będzie sporządzany w specjalnym trybie na wniosek inwestora składany do organu wykonawczego gminy. Przystąpienie do sporządzenia planu oraz jego przyjęcie należeć będzie zaś do kompetencji organu stanowiącego gminy. Integralną częścią procesu będzie także umowa urbanistyczna, przez którą inwestor zobowiązywać będzie się na rzecz gminy do realizacji inwestycji uzupełniającej.
Podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ustawa oczekuje obecnie na publikację w Dzienniku Ustaw. Przeważająca część jej przepisów wejdzie w życie w terminie trzydziestu dni od dnia publikacji. Zgodnie z art. 65. ust. 1 ustawy studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin zachowują moc do dnia wejścia w życie planu ogólnego gminy w danej gminie, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2025 roku, i stosuje się do nich przepisy dotychczasowe.
