Autor: Małgorzata Kądziela
Kształcenie kompetencji architektów oraz urbanistów w zakresie audialności jest równie istotne, co kształcenie kompetencji w zakresie wizualności. Nie tylko z powodu wpływu dźwięku na jakość przestrzeni – szczególnie miejskich, czy dobrostan człowieka, ale również ze względu na posiadany potencjał do kształtowania prospołecznych krajobrazów.
W 2023 roku, dzięki zaangażowaniu oraz finansowemu wparciu Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej, na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego oraz na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej, realizowane były dwa projekty z udziałem zagranicznych naukowców specjalizujących się w badaniach oddziaływania dźwięku w architekturze oraz kształtowaniu dźwiękowych krajobrazów miejskich. Pierwszy z nich, zatytułowany Wykorzystanie dźwięku w projektowaniu przestrzeni urbanistycznych, dydaktyce, multimediach oraz działaniach będących odpowiedzią na wyzwania międzykulturowe i społecznerealizowany był we współpracy z Michaelem Fowlerem z Technische Universität w Berlinie. W drugim, zatytułowanym Analiza procesu kształcenia oraz badań naukowych i designu w kontekście odpowiedzi na potrzeby społeczne, ekologii oraz partnerów biznesowych udział brał Jordan Lacey z RMIT w Melbourn, w Australii. Oba projekty to kolejne przykłady współpracy Metropolii GZM ze środowiskiem naukowym regionu, podjęte w celu podniesienia potencjału komercjalizacyjnego uczelni oraz kompetencji studentów przygotowujących się do wejścia na rynek pracy.
Michael Fowler realizuje badania w zakresie przestrzennych relacji dźwięku z architekturą, między innymi, w projektach japońskich ogrodów. Interesuje się technikami mapowania, analizy i projektowania przestrzeni dźwiękowych. Z kolei Jordan Lacey specjalizuje się w ekologii dźwięku, tworzeniu inkluzywnych miejsc dźwiękowych oraz edukacji studentów w zakresie aktywnego słuchania. Obaj naukowcy są twórcami immersyjnych instalacji dźwiękowych.
W działaniach realizowanych w ramach wymienionych programów brali udział członkowie śląskiego oddziału TUP oraz SARP. Wspólnie mierzono się z problemem dostępności obiektów oraz przestrzeni publicznych dla osób ze szczególnymi potrzebami.
Aktywne i krytycznie słuchanie
Dźwięk jest nieodmiennie zintegrowany z codziennym życiem i przestrzenią. Istnieje wszędzie tam, gdzie materia umożliwia przenoszenie wibracji, warunkując ich sensoryczny odbiór przez organizm ludzki. Części społeczeństwa oddziaływanie dźwięku kojarzy się z przyjemnością i atmosferą miejsca. Jednak ludzki mózg interpretuje dźwięki jako transfer energii pomiędzy cząsteczkami, podczas złożonych procesów poznawczych. Ludzi słuch – w związku z naturą dźwięku, nie ma możliwości skutecznego odseparowania się od niego. Przebywając w dowolnej przestrzeni miejskiej i słuchając choćby przez krótką chwilę, wskazuje Fowler, odkrywamy różnice między naszymi zmysłami: między innymi to, że to, co widzimy, nie zawsze jest tym, co słyszymy.
Zdaniem Fowlera żywotność i witalność dźwięku, pomimo swojej wszechobecności, należą do najmniej rozpoznanych wymiarów w architekturze. Jest to niepokojące, ponieważ słuch przekazuje informacje o stanie architektury, jej programie, materialności czy atmosferze. Dlatego jakość i rodzaj dźwięku właśnie w architekturze i przestrzeniach urbanistycznych ma szczególne znaczenie. Z tego powodu projektanci powinni rozwijać dwie kluczowe umiejętności – krytycznego oraz aktywnego słuchania w przestrzeni i przestrzeni, przeprowadzanych etapami, z przeskokami uwagi na poszczególne jakości dźwięku. Bez koncentracji uwagi bodziec akustyczny nie wychodzi poza podświadomość.
Fowler zaprezentował także metody badania i kształtowania akustyki przy pomocy mapowania dźwięku na potrzeby projektowania środowisk inkluzywnych i prozdrowotnych. Wspólnie z uczestnikami projektu analizował strategie mapowania dźwięku.
Ekologia dźwięku w metodologii projektowania
Problemem wokół którego skoncentrowane były badania biorących w projekcie pracowników obu instytucji oraz gości była weryfikacja metodologii projektowania uniwersalnego, szczególnie w relacji do wymogów ekologii dźwięku, w kierunku dookreślenia istotnych dla użytkowników o specjalnych potrzebach (nadwrażliwych, z dysfunkcjami kognitywnymi, spektrum autyzmu, ADHD, chorobami neurodegeneracyjnymi) cech środowiska dźwiękowego. Ekologia akustyczna. zajmuje się badaniem pejzaży dźwiękowych. Traktuje ona dźwięk jako tworzywo przestrzeni. Kształt i jakość pejzaży jest wypadkową nauki, społeczeństwa i sztuki. W wyznaczanym przez owe dyscypliny obszarze ujawnia się wiedza o ludzkich zachowaniach przy dźwiękach, oraz tym jak dźwięki wpływają na i zmieniają owe zachowania.
Weryfikacja metodologii w projekcie, w odróżnieniu od dominującego obecne w praktyce projektowej podejścia psycho-akustycznego, prowadzona była z uwzględnieniem wiedzy o różnicach kulturowych w percepcji sensorycznej. Celem takiego podejścia było otworzenie możliwości modyfikacji projektów przestrzeni opracowywanych dla Zachodniego użytkownika, umożliwiających ich implementację w pozaeuropejskich kontekstach kulturowych., a następnie ich wdrażanie do produkcji. Z tego powodu w procesie badawczym brali udział także przedstawiciele biznesu, potencjalni beneficjenci.
Materia dźwięku i polityka afektywna
Lacey zaproponował drugi sposób badania dźwięku – traktujący go jako materiał. W badaniach opartych na materiałach istotna jest pozyskiwana w interakcjach z materialnością wiedza. Dźwięk zatem to materiał, nie tylko energia. Jako taki jest plastyczny, zawsze wibruje, nawet jak tego nie słyszymy. Realizowane badania skupiały się, w dużej mierze, na sposobach wprowadzenia dźwięku do miejsc publicznych w miastach. Lacey pokazał jak można używać dźwięku w celu zakłócenia lub przekształcenia konkretnego środowiska dźwiękowego. Towarzyszy temu otwieranie odbiorców na nowe możliwości percepcyjne. Jest to także akt polityczny w tym sensie, że próbuje zakłócić nasze dotychczasowe relacje z otoczeniem dźwiękowym, które może być przejawami jakiejś polityki afektywnej. Jeśli codzienne otoczenie wpływa na nasze ciała w określony sposób, zachęcając do określonych zachowań, to zmieniając to środowisko, możemy również zmienić jego wpływ na nasze ciała. I to jest kluczowy temat praktyki „zakłócania” przestrzeni przez dźwięk.
Realizacja projektów z udziałem Michael Fowlera oraz Jordana Laceyego ukazała jak istotne jest świadome kształtowanie dźwiękowych przestrzeni w urbanistyce. Projekty ukazał także możliwości, jakie daje łączenie badań nad dźwiękiem z metodami analizy kulturowej, wykreślając obszary współpracy architektów, urbanistów oraz humanistów.
Projekt „Wykorzystanie dźwięku w projektowaniu przestrzeni urbanistycznych, dydaktyce, multimediach oraz działaniach będących odpowiedzią na wyzwania międzykulturowe i społeczne. Projekt we współpracy z dr. Michaelem Fowlerem (Technische Universität w Berlinie)” został sfinansowany przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię w ramach programu „Metropolitalny Fundusz Wspierania Nauki” w latach 2022–2024.
Projekt „Analiza procesu kształcenia oraz badań naukowych i designu w kontekście odpowiedzi na potrzeby społeczne, ekologii oraz partnerów biznesowych. Projekt we współpracy z dr. Jordanem Laceym (School of Design, RMIT Melbourne, Australia)” został sfinansowany przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię w ramach programu „Metropolitalny Fundusz Wspierania Nauki” w latach 2022–2024.