Dyskusji wokół projektu zmiany ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw poświęcone było seminarium odbywające się z inicjatywy gdańskiego oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich, które miało miejsce w dniu 9 lutego 2023 roku. Jednym z jego głównych celów było podjęcie dyskusji wokół rozwiązań legislacyjnych, które proponowano na różnych etapach procedowania projektu ustawy.
Powszechnie określane mianem reformy systemu planowania zmiany legislacyjne dotyczące ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym obejmują szereg zmian w kilkudziesięciu obowiązujących dziś aktach prawnych. W trakcie spotkania dyskutowano o rozwiązaniach przedstawionych w aktualnym projekcie ustawy, który został zatwierdzony przez Stały Komitet Rady Ministrów w styczniu 2023 roku, jak również omawiano różnice pojawiające się w ramach poszczególnych etapów prac, począwszy od etapu wstępnych konsultacji zainicjowanych 31 grudnia 2021 roku.
Kontekst oraz uwarunkowania dotyczące zmiany ustawy przedstawiła Katarzyna Olechnowicz z Oddziału w Gdańsku która wyjaśniała, że reforma systemu planowania przestrzennego jest jednym z elementów Krajowego Planu Odbudowy i Wzmacniania Odporności. Stan jego realizacji jest jednak warunkowany reformami w innych obszarach prawa krajowego, przez co w ciągu ostatniego roku zarówno środowisku zawodowemu urbanistów, jak też samorządom lokalnym, towarzyszyła dalece idąca niepewność dotycząca perspektywy zmian przepisów planistycznych. Między innymi z tego względu część gmin nie wiedziała czy i w jakim zakresie powinna inicjować prace dotyczące zmian swoich studiów.
Swoim wystąpieniem dyskusję otworzył Jakub Pietruszewski z Oddziału w Gdańsku, który przedstawił całościowe ujęcie systemu planowania przestrzennego w Polsce w kontekście wzajemnych relacji dokumentów strategicznych i planistycznych poziomu lokalnego, regionalnego i krajowego. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę, iż aktualnie brakuje całościowego podejścia do systemu planowania przestrzennego, a rezygnując z obowiązującej do 2020 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Państwo pozbawiło się dokumentu wyrażającego politykę przestrzenną kraju. Podkreślił również, iż integracja polityki przestrzennej i polityki rozwoju jest tylko pozorna, a planowanie przestrzenne na poziomie krajowym zostało w dużej mierze sprowadzone do części diagnostycznej i graficznej. Jako przykład wskazał planowane inwestycje strategiczne, które nie mają swojego odzwierciedlenia w dokumentach strategicznych i planistycznych rangi krajowej. Zagadnienie to komentował kolega Bartłomiej Kolipiński, który przypominał trwające dyskusje dotyczące planowania regionalnego podnoszone również w kontekście reformy samorządowej z 1998 roku.
O relacjach pomiędzy planowaniem regionalnym i lokalnym na przykładzie podejścia do ochrony przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego opowiedział także Janusz Korzeń z Oddziału w Jeleniej Górze. Zwrócił uwagę na brak prawnego doprecyzowania formy, zakresu i stopnia obligatoryjności ujęcia przepisów odnoszących się do uwzględniania ustaleń zawartych w dokumentach różnego szczebla. Brak literalnego wskazania wybranych ustaleń jako obowiązujących sprawia, że traktuje się je wybiórczo, a czasem wręcz pomija. W konsekwencji prowadzi to do pogłębienia braku wewnętrznej spójności dokumentów planistycznych. Propozycje nowych regulacji w zakresie powiązania planowania lokalnego z poziomem regionalnym niestety nie rozwiązują tego problemu. Nie wskazano bowiem w jakim zakresie ustalenia zawarte w planie ogólnym, a więc w dokumencie mającym zastąpić dotychczasowe studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, mają uwzględniać uwarunkowania związane z wymogami ochrony środowiska, przyrody, krajobrazu czy dziedzictwa kulturowego zawarte w innych dokumentach, w tym w modelach struktury funkcjonalno-przestrzennej, będących jednym z elementów nowych strategii rozwoju gmin. W dyskusji do zagadnień tych odnieśli się kolejno kolega Feliks Pankau oraz kolega Jakub Pietruszewski.
Pomimo, że projektowane zmiany polegają na wprowadzeniu szeregu zmian do obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i innych ustaw, zasadniczo zmieniają one przede wszystkim strukturę planowania przestrzennego na poziomie lokalnym. Jedną z najważniejszych zmian wskazanych w ramach przedstawionego projektu ustawy jest bowiem zastąpienie studium uwarunkowań́ i kierunków zagospodarowania przestrzennego wspomnianym wcześniej planem ogólnym sporządzanym obligatoryjnie dla terenu całej gminy. W odróżnieniu od studium plan ten będzie aktem prawa miejscowego, którego ustalenia będą wiążące przy opracowywaniu planów miejscowych, a także wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy. O głównych założeniach tego dokumentu oraz jego relacjach z dokumentami strategicznymi gminy opowiedziała Justyna Wieczerzak z Oddziału w Gdańsku. W swoim wystąpieniu szczegółowo omówiła jak będzie wyglądał po reformie system planowania na poziomie lokalnym wskazując, iż zgodnie z założeniami Ministerstwa planowanie przestrzenne stanie się co do zasady częścią polityki rozwoju – będzie one bowiem wyrażone modelem struktury funkcjonalno-przestrzennej zawartym w strategii rozwoju gmin. Podjęła się także oceny reformy w kontekście zidentyfikowanych problemów przestrzennych wskazując na szereg zagadnień, które powinny zostać uszczegółowione i doprecyzowane, tak aby wdrażane przepisy stały się bardziej przejrzyste i przyczyniły się do polepszenia sytuacji planistycznej gmin.
Zmiany w zakresie partycypacji społecznej, w tym dostępu społeczeństwa do informacji w procesie planowania przestrzennego przybliżyła Marta Jaskulska z Oddziału w Gdańsku. Przywołała historię partycypacji społecznej w aktach prawnych w Polsce na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, a jako członkini jednego z zespołów eksperckich powołanych przez Ministerstwo Rozwoju w ramach prac nad reformą planowania przestrzennego opowiedziała również o pracach nad tym aktem prawnym. Przedstawiła także główne założenia ogólnokrajowego Rejestru Urbanistycznego jako powszechnego źródła danych i informacji przestrzennych w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego.
Proponowany projekt zmiany ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym zakłada również istotne zmiany dotyczące ustawy o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących z dnia 5 lipca 2018 roku. Głównym jej założeniem było usprawnienie realizacji inwestycji mieszkaniowych dla zwiększenia podaży mieszkań. Tryb ten wyłączony był jednak z systemu planowania przestrzennego, który zastępuje uchwała rady gminy o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej i inwestycji towarzyszącej. W ramach swojego wystąpienia Konrad Młynarczyk z Oddziału w Gdańsku przypomniał, że w pierwotnej propozycji przedstawionej do konsultacji na przełomie 2021 oraz 2022 roku zaproponowano rozszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy, w tym między innymi poprzez rozszerzenie tytułu aktu prawnego. Tak znaczące rozszerzenie jej przepisów powodowało zagrożenie stworzenia odrębnego, funkcjonującego równolegle systemu planowania przestrzennego. W efekcie składanych uwag ustawa o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących w docelowym stanie prawnym ma zostać uchylona, a w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym pojawi się nowe narzędzie w postaci zintegrowanego planu inwestycyjnego, będącego szczególnym, z uwagi na tryb procedury planistycznej, planem miejscowym procedowanym na wniosek inwestora, któremu towarzyszyć będzie umowa urbanistyczna.
Rozwiązania w zakresie skutków finansowych planowania przestrzennego na tle proponowanych zmian ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przedstawiła Justyna Przeworska z Oddziału w Gdańsku, która zaprezentowała kompleksowe studium przypadku konsekwencji polityki planistycznej dla budżetu Gminy Miasta Gdańska. W swojej prezentacji szczegółowo omówiła również propozycje zawarte w projekcie ustawy, w tym potencjalne konsekwencje związane z brakiem konieczności sporządzania prognozy skutków finansowych oraz prezentowała różnice zachodzące w projekcie ustawy pomiędzy poszczególnymi wersjami projektu.
W spotkaniu wzięła udział również Zastępczyni Dyrektora Departamentu Planowania Przestrzennego Anna Michalik, która jest jedną z osób bezpośrednio zaangażowanych w proces uzgodnień dotyczących projektu wspomnianej ustawy. Zwróciła ona uwagę, że bieżący etap reformy dotyczy poziomu lokalnego aby ułatwić postęp prac. Dyrektor przybliżyła również uwarunkowania wpływające na pojawienie się rozwiązań w proponowanym kształcie omawiając również etapy procesu legislacyjnego, które miały miejsce po zakończeniu konsultacji.
W seminarium wzięło udział około sześćdziesięciu osób z całego kraju. Dyskusja prowadzona była w niezwykle istotnym momencie procedowania projektu ustawy. Wraz z początkiem marca bieżącego roku Rada Ministrów przyjęła bowiem projekt ustawy otwierając możliwość jego notyfikacji oraz skierowania do prac parlamentarnych. Należy jednak mieć na uwadze, że planowane zmiany dotyczące poziomu planowania lokalnego stanowią zgodnie z zapowiedzią Ministerstwa jedynie początek kompleksowej reformy systemu planowania przestrzennego w Polsce.
Jednym z celów spotkania było również przywrócenie inicjatywy utworzenia w ramach struktur Towarzystwa zespołu do spraw reformy systemu planowania, która została zgłoszona w dniu 5 lutego 2022 roku w ramach Walnego Zjazdu Delegatów Towarzystwa Urbanistów Polskich. W związku z kolejnym etapem procedowania projektu ustawy Zarząd Główny Towarzystwa planuje powołanie takiego zespołu jeszcze w marcu bieżącego roku.
