Żegnamy z żalem wybitnego urbanistę, działacza państwowego i społecznego

dr inż. arch. Adama Tadeusza Kowalewskiego

wyróżnionego Złotą Odznaka Honorową członka Towarzystwa Urbanistów Polskich

za trud włożony w budowanie ładu polskiej przestrzeni.

Składamy wyrazy współczucia jego żonie  a naszej koleżance mgr inż. arch. Małgorzacie Kowalewskiej i  wspominamy bogatą w dokonania drogę zawodową Adama

***

Adam Kowalewski urodził się 12 grudnia 1940 r. w Wołominie. Dorastał i zdobywał wykształcenie w podnoszącej się z wojennych zniszczeń Warszawie co wpłynęło na wybór kierunku studiów. Dyplom architekta uzyskał na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Wkrótce stał się jednym z liderów grupy ”młodych gniewnych”, –  architektów i urbanistów kontestujących panujące  wówczas doktryny modernizmu i propagujących nowe idee kształtowania przestrzeni.

Powołany na stanowisko dyrektora nowo utworzonego Biura Planowania Rozwoju Warszawy uczynił je w latach 1972-80 najsilniejszym w kraju ośrodkiem kompleksowego  planowania miast.  Kierował tu opracowaniem planu zagospodarowania przestrzennego ówczesnego Województwa Stołecznego Warszawskiego. Głęboki kryzys w jakim pogrążył się kraj i prowadzona w nim gospodarka przestrzenna w końcu lat 70-tych podważał jednak możliwość realizacji zakładanych w tym planie strukturalnych przemian aglomeracji warszawskiej i przyczynił się do rezygnacji  Adama Kowalewskiego z pracy w BPRW w 1981 r.

Po paroletnim pobycie w Libii,  gdzie jako  ekspert Centrum Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich (UNCHS) konsultował opracowanie planu  zagospodarowania kraju,  Adam  Kowalewski podjął pracę  w Instytucie Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. Przygotował tu i obronił w 1987 r. rozprawę doktorską Rola planowania przestrzennego miast w reformowanym systemie gospodarczym. Poddał  w niej krytyce sposób sporządzania w Polsce planów ogólnych miast i wskazał na negatywne konsekwencje ekonomiczne podejmowanych w nich ustaleń. Równocześnie uczestniczył aktywnie w prowadzonych w Instytucie pod kierunkiem prof. Jerzego Regulskiego studiach nad samorządnością terytorialną.

W 1989 r. był Adam Kowalewski członkiem Komisji Samorządów Terytorialnych  Komitetu Obywatelskiego przy  Przewodniczącym NSZZ Solidarność i uczestnikiem obrad  Okrągłego Stołu. Powołany przez Premiera Tadeusza Mazowieckiego  na stanowisko vice-ministra w Ministerstwie Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej piastował je do czerwca 1992 r. inicjując prace nad szeroko zakrojoną reformą instytucji, metod planowania i zarządzania przestrzenią, systemem prawnym gospodarki przestrzennej i modelem służącej jej edukacji kadr i społeczeństwa.

Po odejściu z Rządu Adam Kowalewski został mianowany ambasadorem Rzeczypospolitej  Polski w Republice Kenii a w uznaniu posiadanej wiedzy zasiadał w Radzie Zarządzającej ulokowanych w Nairobi agencji ONZ do spraw środowiska (UNEP)  i osiedli  ludzkich (UNCHS). Uczestniczył także w pracach Komitetu Przygotowawczego  do Konferencji ONZ Habitat II.

Ponownie od 1996 r. w kraju, Adam Kowalewski dzielił swój czas między pracę w biurze projektowym „Badowski-Budzyński-Kowalewski” i działalność w Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, w której poświęcał szczególną uwagę podnoszeniu zdolności władz lokalnych do prowadzenia gospodarki przestrzennej. W latach 2005–2015 był przewodniczącym Rady Nadzorczej tej Fundacji a później członkiem jej Rady Fundatorów.

Wyrazem uznania za działalność Adama Kowalewskiego na rzecz rozwoju samorządności terytorialnej było odznaczenie go Krzyżem Oficerskim (2004 r.) i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2009 r.).

Adam Kowalewski z ogromnym niepokojem obserwował narastanie w Polsce chaosu przestrzennego i w swych opracowaniach wskazywał na jego przyczyny. Zwracał uwagę na błędy popełnione w regulacjach prawnych, w tym na skutki źle jego zdaniem określanej relacji miedzy własnością terenów a prawem do ich zabudowy. Ostro krytykował zastępowanie decyzjami administracyjnymi sporządzanie planów miejscowych i niespójność orzecznictwa sądowego w sprawach gospodarki przestrzennej. Korzystał przy tym ze swej funkcji Przewodniczącego Głównej Komisji Urbanistyczno- Architektonicznej. Wniósł  szczególny wkład w prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Budowlanego i stworzenie Kodeksu Urbanistyczno-Architektonicznego. Rozgoryczony brakiem reakcji władz na wnioski z tych prac poszukiwał różnych dróg do jej  spowodowania. Temu służyły podjęte w ramach Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju studia nad kosztami chaosu przestrzennego i powstały w ich wyniku obszerny raport, którego Adam Kowalewski był współautorem.

W ostatnich latach życia Adam Kowalewski pracował nad książką o   relacjach między polityką władz publicznych a rozwojem miast.  Czerpał tu z zasobów  swej ogromnej wiedzy o miastach  i ich historii w naszym kręgu cywilizacyjnym. Niestety nagła choroba przerwała te prace. Stało się nieomal w przeddzień konferencji OW.TUP organizowanej w ramach obchodów 100-lecia TUP. Adam Kowalewski miał na niej dzielić się swoimi przemyśleniami.

autor: Stanisław Furman